Džejms Džojs, jedan od najznačajnijih pisaca 20. veka, započeo je rad na svom najpoznatijem romanu „Uliks“ u Trstu 1914. godine, a završio ga je u Parizu 1921. godine. Roman je objavljen 2. februara 1922. godine, na Džojsov 40. rođendan, a pokroviteljstvo nad objavljivanjem imala je Silvija Bič. „Uliks“ je odmah izazvao brojne kontroverze i polemike, delom zbog svoje sadržine, koja je uključivala scene koje su u to vreme smatrane skandaloznim.
Roman je prethodno objavljivan u nastavcima u američkom avangardnom časopisu „Mali pregled“ od 1918. do 1920. godine. Jedna od najspornijih scena u romanu je trenutak kada glavni junak, Leopold Blum, masturbira dok posmatra Gerti MekDauel, koja se nalazi u provokativnom položaju. Ova scena izazvala je tužbe protiv urednika časopisa, a roman „Uliks“ je bio zabranjen u Sjedinjenim Američkim Državama. Ova zabrana je ukinuta tek 1933. godine nakon sudskog procesa, dok su britanski izdavači odbijali da se bave knjigom u to vreme. U Velikoj Britaniji je „Uliks“ objavljen 1936. godine, dok je u Irskoj, Džojsovoj domovini, postao dostupan tek šezdesetih godina prošlog veka.
Roman „Uliks“ se smatra jednim od najvažnijih dela modernističke književnosti, a mnogi kritičari ističu njegov uticaj na razvoj književnosti 20. veka. Diklen Kiberd, poznati književni teoretičar, izjavio je da nijedan pisac fikcije pre Džojsa nije tako detaljno osmislio proces razmišljanja. Ovaj roman je inspirisan Homerovom „Odisejom“, a ime „Uliks“ potiče od latinskog imena Odisej, heroja iz ovog klasičnog dela. Džojs uspostavlja brojne paralele između likova i događaja iz „Odiseje“ i života svojih junaka, stvarajući tako složenu strukturalnu vezu između njih.
U „Uliksu“, Džojs istražuje svakodnevni život u Dablinu kroz perspektivu Leopolda Bluma, Moli Blum i Stivena Dedalusa, čime se stvara bogata mreža aluzija i referenci na različite epohe engleske književnosti. Roman je poznat po svom inovativnom stilu, koji uključuje tok svesti, unutrašnje monologe i eksperimentisanje sa jezikom, čime se dodatno osnažuje kompleksnost likova i njihovih iskustava.
Kroz Džojsov prikaz Dablina, „Uliks“ ne samo da istražuje teme identiteta, seksualnosti i društvenih normi, već i univerzalne ljudske emocije i iskustva. Roman se odvija u jednom danu – 16. juna 1904. godine – što je postalo poznato kao Bloomsday, dan koji se širom sveta obeležava kao posveta ovom delu.
Džojsov stil pisanja u „Uliksu“ karakteriše upotreba različitih književnih tehnika i stilova, što ga čini izuzetno složenim i izazovnim za čitanje. Njegovo korišćenje ironije, parodije i simbola doprinosi bogatstvu narativa, dok istovremeno izaziva čitaoca da preispita vlastite percepcije i predrasude. Ova kompleksnost je jedan od razloga zašto se „Uliks“ i dalje proučava i analizira u akademskim krugovima.
Kritičari su često isticali Džojsovu sposobnost da uhvati suštinu ljudskog postojanja kroz svoje likove. Leopold Blum, kao protagonist, predstavlja običnog čoveka čiji svakodnevni život postaje predmet dubokog filozofskog razmišljanja. Njegovi susreti, misli i osećanja otkrivaju složenost ljudske psihe i društvenih odnosa.
U zaključku, „Uliks“ je više od običnog romana; to je delo koje preispituje granice književnosti i ljudskog iskustva. Džojsov inovativni pristup i duboka analiza likova i njihovih unutrašnjih svetova ostavili su neizbrisiv trag u književnosti, čineći „Uliks“ ne samo klasičnim delom, već i izvorom inspiracije za generacije pisaca i čitalaca širom sveta.
