Tim od trinaestoro istraživača, predvođenih prof. dr Oliverom Klisurić, uspeo je da otkrije skrivene slojeve ispod gornjeg sloja boje ikone „Sveti Teodor Tiron i Sveti Georgije“. Ova ikona, koja datira iz perioda posle Velike seobe Srba, naslikana je u zografskom stilu za crkvu u Irigu. Eksperiment započet pre više od deset godina doveo je do dubinske analize ovog umetničkog dela, koje se čuva u Galeriji Matice srpske.
Korišćenjem savremenih tehnika, tim je uspeo da razotkrije skrivene detalje ikone, uključujući podcrteže, pigmente i strukturu drvene podloge. Metode koje su primenjene uključuju ultraljubičasto i infracrveno oslikavanje, kompjuterizovanu rendgensku tomografiju, spektroskopsku analizu i elektronsku mikroskopiju. Ove tehnike omogućile su istraživačima da vide detalje koji su ranije bili nedostupni ljudskom oku.
Ikona dimenzija 95,5 x 65 cm nastala je u vreme kada se značajan deo srpskog naroda preselio u severne i zapadne krajeve pod vlašću Habzburške monarhije. U tom periodu su se mešali uticaji tradicionalnog postvizantijskog stila i novi barokni trendovi centralnoevropske umetnosti. Umetnički izraz ikone oslanja se na bogatu prošlost srpske države i zidno slikarstvo manastira, ali i na nove estetske ideje baroknog slikarstva.
Sveti Teodor Tiron, zaštitnik regruta, i Sveti Georgije, najveći zaštitnik vojnika, prikazani su na ikoni sa tužnim, ali odlučnim licima. Njihova koplja su podignuta, simbolizujući Božije vođstvo. Na površini ikone vidljive su pripremne linije koje definišu glavne konture kompozicije, kao i debeo sloj preparature koji je ispod boje.
Eksperiment je započeo pre dvanaest godina kada je ikona bila deo izložbe u Italiji. Italijanski stručnjaci su delimično uradili slikovnu dijagnostiku, a potom su kolege iz Instituta za nuklearne nauke Vinča primenile spektroskopske metode za analizu pigmenata. Nakon toga, ikona je vraćena u Galeriju Matice srpske. Tim je odlučio da uradi kompjuterizovanu tomografiju, koja je otkrila skrivene detalje ikone, uključujući dva eksera koja su pronađena u drvetu na kojem je platno zalepljeno.
Uzorke su istraživači odneli na elektronsku mikroskopiju, gde su otkriveni sastavi podloge za bojni sloj, uključujući kalcijum karbonat i ceruzit. Pigmenti su takođe analizirani pomoću elektronske mikroskopije, što je dodatno obogatilo nivo znanja o ovoj ikoni. CT snimanje je trajalo samo 12 sekundi, ali je omogućilo detaljan uvid u strukturu ikone.
Večeras je planirano predavanje prof. dr Olivera Klisurić na temu ovog istraživanja, naslovljeno „Anatomija slike“. Osim što predaje na PMF-u, ona vodi i master kurs o optičkim metodama u konzervaciji na Akademiji umetnosti. Njena istraživanja obuhvataju fiziku čvrstog stanja i nauku o materijalima, a objavila je više od 80 naučnih radova.
Profesorka Klisurić ističe važnost ovog istraživanja za buduće konzervatore, jer je po prvi put u našoj zemlji, a verovatno i u svetu, primenjena dvoenergetska kompjuterizovana tomografija za karakterizaciju pigmenata na ovoj ikoni. Naučni rad o ovom poduhvatu je prošao recenziju i očekuje se njegovo objavljivanje u prestižnom časopisu „Journal of Cultural Heritage“.
Ova studija ne samo da otkriva skrivene slojeve i detalje ikone, već i doprinosi razvoju metoda konzervacije i restauracije umetničkih dela. Tim istraživača je uspeo da spoji nauku i umetnost, pružajući uvid u bogatu kulturnu baštinu i njene skrivene vrednosti.
