Srpska umetnost u 18. veku doživela je procvat, a posebno je značajna bila uloga plemstva u oblikovanju kulture i društva tog perioda. Po prelasku na teritoriju Habzburške monarhije, srpski narod je prilagodio svoje umetničke izraze baroknom i prosvetiteljskom stilu. Naša elita, okupljena oko Karlovačke mitropolije, činila je značajan doprinos razvoju srpske kulture i prosvete, oblikujući nacionalnu i političku svest tog vremena.
Izložba „Plemstvo u srpskoj vizuelnoj kulturi XVIII veka“, koja je otvorena u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu, predstavlja odličan primer tog fenomena. Izložba će trajati do 1. juna i nudi uvid u važnu ulogu plemstva u srpskoj istoriji. Dr Tijana Palkovljević Bugarski, upravnica Galerije, ističe da izložba kroz portrete, dokumente i predmete iz tog perioda ukazuje na značaj plemstva u oblikovanju srpskog društva i postavljanju temelja srpske državnosti.
Na izložbi je prikazano 87 eksponata, uključujući 60 portreta, plemićkih povelja, publikacija i drugih dokumenata. Ova postavka proizašla je iz doktorske disertacije dr Aleksandre Čelovski, kustosa Galerije. Dr Čelovski naglašava da izložba istražuje različite aspekte plemstva, uključujući obrazovanje, patronažu umetnosti i kulture, kao i porodične galerije.
Fenomen plemstva prikazan je kroz različite perspektive, od sticanja plemićkog statusa do prilagođavanja identiteta pojedinca zahtevima društvene reprezentativnosti. Tokom 18. veka, plemićke titule su se najčešće dobijale vojnim zaslugama, a pravoslavna veroispovest bila je ključna identitetska kategorija koja je okupljala plemiće oko Karlovačke mitropolije. U to vreme, srpske porodice su se često povezivale sa grčkim i cincarskim plemstvom.
Među najpoznatijim plemićkim porodicama tog doba su Tekelije, Čarnojevići, Stratimirovići, Raškovići i Georgijevići. Na izložbi se posebno ističe grof Sava Popović Tekelija, prvi Srbin doktor prava, čija su dela značajno doprinela razvoju srpske kulture. Njegov doprinos obuhvata i osnivanje Tekelijanuma u Pešti, jedne od najvećih zadužbina van Srbije.
Pored portreta srpskih plemića, izložba uključuje i portrete habzburških vladara, kao i dela iz kolekcija Narodnog muzeja Srbije, Muzeja grada Beograda, Nacionalnog muzeja Mađarske, Muzeja lepih umetnosti u Budimpešti i drugih institucija. Ovi eksponati pružaju uvid u bogatu vizuelnu kulturu srpskog plemstva i njegov uticaj na šire društvene tokove.
Važni dokumenti i predmeti, uključujući povelje o dodelama plemićkog statusa, potiču iz različitih muzeja i arhiva, kao što su Istorijski muzej Srbije, Vojni muzej i Muzej Vojvodine. Ovi materijali su ključni za razumevanje plemstva kao društvenog fenomena i njegove uloge u istoriji Srbije.
Savremene tehnologije su takođe korišćene za rekonstrukciju izgleda plemićkih kurija u Banatu i Bačkoj. Ovi projekti omogućavaju posetiocima da dožive prvobitni sjaj i reprezentativnost dvoraca kroz digitalne prikaze enterijera, što dodatno obogaćuje izložbu i pruža jedinstven uvid u arhitekturu tog vremena.
Što se tiče umetničkih dela, većina portreta srpskih plemića ostala je bez poznatih autora, budući da su potpisivali umetnici često nedostajali. Neki portreti su pripisani domaćim majstorima, poput Teodora Ilića Češljar, koji je slikao portrete porodice Tekelija. Ipak, veliki broj autora i dalje ostaje nepoznat, što ukazuje na nedostatak dokumentacije o umetnicima tog doba.
Izložba „Plemstvo u srpskoj vizuelnoj kulturi XVIII veka“ pruža jedinstven uvid u bogatu istoriju i kulturu srpskog plemstva, ističući njegovu ključnu ulogu u oblikovanju društvenih i kulturnih tokova u 18. veku. Ova izložba je savršena prilika da se prouči i razume značaj plemstva u kontekstu srpske istorije, umetnosti i identiteta.
