Zakon koji je zauvek promenio Jugoslaviju

Milan Petrović avatar

Na današnji dan, 6. decembra 1946. godine, Skupština Federativne Narodne Republike Jugoslavije donela je Zakon o nacionalizaciji, kojim su veća privatna preduzeća prešla u državne ruke. Ovaj zakon označio je kraj privatnog preduzetništva na velikoj skali i uvođenje socijalističke ekonomije, čime je Jugoslavija u potpunosti raskrstila sa dotadašnjim kapitalističkim sistemom.

Pre donošenja zakona, privreda Jugoslavije bila je značajno oslonjena na strani kapital, koji je u industriji i rudarstvu činio čak 50 odsto ukupnog vlasništva. Nacionalizacija iz 1946. godine zahvatila je industriju, rudnike, banke, trgovačka preduzeća i druga značajna privredna dobra, obuhvativši ukupno 42 privredne grane. Ovaj potez pravdan je ideološkim načelima i potrebom za rekonstrukcijom zemlje posle razaranja u Drugom svetskom ratu.

Duboke društvene i ekonomske promene u posleratnoj Jugoslaviji odvijale su se u dve faze. Prva faza bila je obeležena konfiskacijom, koja je podrazumevala oduzimanje imovine osuđenih lica bez ikakve naknade. Druga faza započela je u decembru 1946. godine uvođenjem nacionalizacije, kada su preduzeća, zemljišta i druga značajna imovina prelazili u vlasništvo države.

Nacionalizacija je bila deo šireg plana transformacije jugoslovenskog društva. Već 1945. godine donet je Zakon o agrarnoj reformi i kolonizaciji, kojim su od privatnih vlasnika oduzimane velike površine poljoprivrednog i šumskog zemljišta. Time su, pored domaćih vlasnika, na udaru bili i strani investitori, crkve, manastiri i zadružne organizacije.

Donošenjem Zakona o nacionalizaciji 1946. godine, proces je dodatno intenziviran. Sva veća preduzeća postala su državna svojina, čime je formirana osnova za centralno planiranje privrede.

Drugi talas nacionalizacije dogodio se 1958. godine, kada su u državne ruke prešli stanovi, privatne zgrade i građevinsko zemljište koji su premašivali zakonski maksimum. Time je dodatno sužen prostor za privatnu inicijativu, a imovina pojedinaca i pravnih lica postala je gotovo u potpunosti podređena državnoj kontroli.

Kada je 7. decembra 1946. godine donet Zakon o nacionalizaciji, njegove odredbe nisu se odnosile samo na domaća preduzeća, već su zahvatile i strani kapital, koji je pre rata činio značajan deo industrije i rudarstva u Jugoslaviji. Ipak, oduzimanje strane imovine počelo je i pre donošenja zakona, kroz mere usmerene protiv okupatora i njihovih saradnika, što je u nekim slučajevima pogodilo i imovinu savezničkih država.

Nacionalizacija je omogućila brzu industrijalizaciju i stvaranje socijalističke ekonomije, ali je ostavila trajne posledice po društvo. Mnogi nekadašnji vlasnici ostali su bez ikakvog obeštećenja, a strani kapital, koji je pre rata imao značajnu ulogu u razvoju privrede, potpuno je nestao iz Jugoslavije. Državna preduzeća postala su nosioci ekonomije, ali su se tokom decenija suočila sa problemima neefikasnosti i prekomerne centralizacije.

Milan Petrović avatar

Pročitajte takođe: